मकैलाई सताउने ध्वाँसे थोप्ले रोग यसरी नियन्त्रण गर्न सकिन्छ
मकैमा लाग्ने ध्वाँसे थोप्ले रोग Cersocopora zea maydis नामक ढुसीबाट लाग्ने रोग हो । यसलाई Cersocopora leaf spot पनि भनिन्छ । यो रोग पहिलोपटक संयुक्त राज्य अमेरिकामा देखिएको थियो | नेपालमा सन् २००६ देखि पहिलोपटक यो रोग काभ्रे र ललितपुरमा देखिएको र हाल नेपालको विभिन्न जिल्लामा विनासकारी समस्याको रुपमा देखिएको छ । यो रोग मुख्यत तराई भित्री मधेसमा कमै देखिए पनि पहाड़ देखि उच्च पहाड़ र हिमाली भेगको भने मुख्य रोग हो । यो रोगले कतै ११ देखि ६९ प्रतिशत सम्म त कतै शतप्रतिशत क्षति गरेको पनि पाइएको छ । यस रोगको समस्या मध्य ग्रीष्म देखि ग्रीष्म ऋतु को अन्त्यसम्म देखिन्छ।
कस्तो समयमा यो रोग लाग्छ ?
- यो प्राकृतिक तथा मानविय दुबै कारणले लाग्ने रोग हो। न्यानो आद्रता बढी भयको ठाउँमा यो रोगको प्रकोप बढ़ी देखिन्छ ।
- प्राकृतिक कारण जस्तै लगातार बादल लागिरहने तुवालो लाग्ने गर्दा सापेक्षिक आद्रताको मात्रा बढी भई पातहरू भिजिरहदा पनि लाग्ने सम्भावना बढ्छ ।
- तापक्रम बढ़ी हुने र सुख्खा मौसममा तातो हावा बहदा रोगको प्रसार बढी हुन्छ।
- त्यस्तै गरी राम्रो संग खनजोत नगर्नु, एउटै बारीमा वर्षेनी मकै मात्र लगाइराख्दा बालिनालिका अवशेष नहटाउदा नाईट्रोजनयुत्त मल (युरिया)को मात्र प्रयोग गर्दा यो रोगको प्रकोप देखिने गर्छ।
यस रोगका लक्षण र असरहरु
- यो रोग बिरुवाको वानस्पातिक अवस्था देखि प्रजनन अवस्थासम्म देखिन्छ । उन्मोचित (सुधारिएका) जातमा भन्दा स्थानीय जातमा यसको असर बढी देखिन्छ ।
- मकैको चमरा निस्कने बेलामा पातको तल्लो भागतिर पहेला वा खैरा दागहरू देखिन्छ्न । त्यी दागहरू बिस्तारै मथिल्लो भागतिर सर्दै लामा लामा आयतकार आकारका खैरा थोप्लाहरू देखिन्छ्न र यी थोप्लाहरू नसासंग सामानान्तर भएर बढ़दै जान्छ ।
- पातको रंग मलिन हुदै जान्छ र सुक्न थाल्छन । दाना भरिलो हुदैन । घोगा साना टेडा हुन्छन र कुहिन पनि सक्छन् । बिरुवाहरू पुरी सुक्ने र ढल्ने पनि हुन्छ तर जुगा भने हरियो नै हुन्छ ।
ध्वासे धोप्ले रोग नियन्त्रणका तरिका
१. रोग सहन सक्ने जात गणेश-१ मनकामना- ३ देउती लगाउने
२. राम्रोसंग खनजोत गरी -बालिनालिका अबशेष माटोमा मिलाउने
३. घुम्ति बाली लगाउने
४. मकैसंग अन्तरबालिको रुपमा सोयाबिन र मकै भित्राउनु भन्दा केही समय अगाडितिर कोदो लगाउने
५. यूरिया पोटास डिएपि र अन्य खाद्धतत्त्वको मात्रा मिलाएर प्रयोग गर्ने।
६. पातलो रोप्ने अलि छिटो रोप्ने।
७. रासायनिक बिषादी -बेभिस्टिन व बेनोफेट १ ग्राम वा डाईथेन एम- ४५ वा साफ २ ग्राम प्रति लिटर पानीको दरले ७-१० दिनको फरकमा दुई पटक छर्ने।